Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
- Dãy số thời kỳ là dãy số biểu hiện sự thay đổi của hiện t-
ợng qua từng thời kỳ nhất định.
- Dãy số thời điểm là dãy số biểu hiện mặt lợng của hiện t-
ợng vào một thời điểm nhất định.
2. Yêu cầu vận dụng.
* Khi xây dựng dãy số thời gian phải đảm bảo yêu cầu có thể so
sánh đợc giữa các mức độ trong dãy số. Cụ thể phải thống nhất về nội dung
và phơng pháp tính các chỉ tiêu theo thời gian.
* Phải thống nhất về phạm vi và tổng thể nghiên cứu.
* Các khoảng cách thời gian trong dãy số nên bằng nhau nhất là
trong dãy số thời kỳ phải bằng nhau.
3. ý nghĩa của việc nghiên cứu dãy số thời gian.
* Phơng pháp phân tích một dãy số thời gian dựa trên một giả thiết
căn bản là sự biến động trong tợng lai của hiên tợng nói chung sẽ giống với
sự biến động của hiện tợng ở quá khứ và hiện tại nếu xét về đặc điểm và c-
ờng độ của hiện tợng. Nói một cách khác, các yếu tố đã ảnh hởng đến biến
động của hiện tợng trong quá khứ đợc giả định trong tơng lai sẽ tiếp tục tác
động đến hiện tợng theo xu hớng giống hoặc gần giống nh trớc.
* Do vậy, mục tiêu chính của phân tích dãy số thời gian là chỉ ra và
tách biệt các yếu tố ảnh hởng đến dãy số. Điều đó có ý nghĩa trong việc dự
đoán cũng nh nghiên cứu quy luật biến động của hiện tợng. Vì vậy phơng
pháp phân tích dãy số thời gian cung cấp những thông tin hữu ích các nhà
quản lý trong việc dự đoán và xem xét chu kỳ biến động của hiện tợng.
Đây là công cụ đắc lực cho họ trong việc ra quyết định.
4. Các yếu tố ảnh h ởng đến dãy số thời gian.
* Biến động của dãy số thời gian thờng đợc xem là kết quả của các
yếu tố sau đây:
____________________________________________________________
6
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
- Tính xu huớng: Quan sát số liệu thực tế của hiện tợng trong
một thời gian dài (thờng là nhiều năm), ta thấy biến động của hiện tợng
theo một chiều hớng (tăng hoặc giảm) rõ rệt. Nguyên nhân của loại biến
động này là sự thay đổi trong công nghệ sản xuất, gia tăng dân số, biến
động về tài sản.
- Tính chu kỳ: Biến động của hiện tợng đợc lặp lại với một
chu kỳ nhất định, thờng kéo dài từ 2 10 năm, trải qua 4 giai đoạn: phục
hồi và phát triển, thịnh vợng, suy thoái và đình trệ. Biến động theo chu kỳ
là do biến động tổng hợp của nhiều yếu tố khác nhau. Chẳng hạn hiện tợng
thời tiết bất thờng Enlino, Enlina ảnh hởng đến sản lợng và năng suất nông
nghiệp.
- Tính thời vụ: Biến động của một số hiện tợng kinh tế xã
hội mang tính thời vụ nghĩa là hàng năm, vào những thời điểm nhất định
(tháng hoặc quý) biến động của hiện tợng đợc lặp đi lặp lại. Nguyên nhân
của biến động hiện tợng là do các điều kiện thời tiết, khí hậu, tập quán xã
hội, tín ngỡng của dân c .
- Tính ngẫu nhiên hay bất thờng: Là những biến động không
có quy luật và hầu nh không thể dự đoán đợc. Loại biến động này thờng
xảy ra trong một thời gian ngắn và không lặp lại. Nguyên nhân là do ảnh h-
ởng của các biến cố chính trị, thiên tai, chiến tranh .
II. Các chỉ tiêu cơ bản dùng để phân tích biến động dãy số
thời gian.
1. Mức độ bình quân theo thời gian:
Phản ánh mức độ đại biểu của các mức độ trong dãy số. Gồm:
* Mức độ trung bình của dãy số thời kỳ.
Các lợng biến có quan hệ tổng:
n
y
n
yyy
y
i
n
=
+++
=
21
____________________________________________________________
7
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
Các lợng biến có quan hệ tích:
n
i
yy
=
* Mức độ trung bình của dãy số thời điểm.
Khoảng cách thời gian giữa các thời điểm bằng nhau:
1
2
2
132
1
++++
=
n
y
yyy
y
y
n
n
Nếu khoảng cách thời gian giữa các thời điểm không băng
nhau:
=
i
ii
t
ty
y
2. L ng t ng (gi m) tuy t i :
Phản ánh sự thay đổi về trị số tuyệt đối của chỉ tiêu giữa hai thời
gian nghiên cứu.
Tuỳ theo mục đích nghiên cứu ta có:
- Lợng tăng (giảm) tuyệt đối liên hoàn: Biểu hiện lợng tăng
(giảm) tuyệt đối giữa hai kỳ liên tiếp.
1
=
iii
yy
),2( ni
=
- Lợng tăng (giảm) tuyệt đối định gốc: Biểu hiện lợng tăng
(giảm) tuyệt đối giữa kỳ nghiên cứu và kỳ chọn làm gốc.
1
yy
ii
=
),2( ni
=
- Lợng tăng (giảm) tuyệt đối bình quân: Biểu hiện một cách
chung nhất lợng tăng (giảm) tuyệt đối, tính trung bình cho cả thời kỳ
nghiên cứu.
111
12
=
=
=
n
yy
nn
nn
n
i
i
i
____________________________________________________________
8
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
Chỉ tiêu này thờng chỉ sử dụng khi các trị số của dãy số có cùng xu
hớng (cùng tăng hay cùng giảm).
3. Tốc độ phát triển:
Là chỉ tiêu biểu hiện sự biến động của hiện tợng xét về mặt tỉ lệ.
* Tuỳ theo mục đích nghiên cứu ta có các loại tốc độ phát triển sau đây:
- Tốc độ phát triển liên hoàn: Biểu hiện sự biến động về mặt tỉ lệ của
hiện tợng giữa hai kỳ liên tiếp.
1
=
i
i
i
y
y
t
),2( ni
=
- Tốc độ phát triển định gốc: Biểu hiện sự biến động về mặt tỉ lệ của
hiện tợng giữa kỳ nghiên cứu và kỳ chọn làm gốc.
1
y
y
T
i
i
=
),2( ni
=
- Tốc độ phát triển bình quân: Là chỉ tiêu biểu hiện mức độ chung
nhất sự biến động về mặt tỉ lệ của hiện tợng trong suốt thời kỳ nghiên cứu.
1
=
i
i
i
T
T
t
),2( ni
=
* Mối liên hệ giữa tốc độ phát triển liên hoàn và định gốc:
+ Tích các tốc độ phát triển liên hoàn bằng tốc độ phát triển
định gốc:
=
=
n
i
in
tT
2
),2( ni
=
+ Thơng của hai tốc độ phát triển định gốc liền kề nhau bằng
tốc độ phát triển liên hoàn:
1
=
i
i
i
T
T
t
),2( ni
=
4. T c t ng (gi m):
____________________________________________________________
9
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
Thực chất, tốc độ tăng (giảm) bằng tốc độ phát triển trừ đi 1 (hoặc
trừ 100 nếu tính bằng %). Nó phản ánh mức độ của hiện tợng nghiên cứu
giữa 2 thời kỳ tăng lên hay giảm đi bao nhiêu lần (hoặc %). Nói lên nhịp
điệu của sự phát triển theo thời gian.
- Tốc độ tăng (giảm) liên hoàn:
11
11
1
1
==
==
i
i
i
i
ii
i
i
i
t
y
y
y
yy
y
a
),2( ni
=
- Tốc độ tăng (giảm) định gốc:
1
1
1
1
=
=
=
i
ii
i
T
y
yy
y
A
),2( ni
=
- Tốc độ tăng (giảm) bình quân: phản ánh nhịp điệu tăng
(giảm) đại diện trong thời kỳ nhất định và đợc tính qua tốc độ phát triển
bình quân.
1
=
ta
5. Giá tri tuyệt đối của 1% tăng (giảm):
Là chỉ tiêu biểu hiện mối quan hệ giữa chỉ tiêu lợng tăng (giảm)
tuyệt đối với tốc độ tăng (giảm). Nghĩa là tính xem cứ 1% tăng (giảm)
liên hoàn thì tơng ứng với một giá trị tuyệt đối tăng (giảm) là bao
nhiêu.
( )
100%
1
==
i
i
i
i
y
a
g
Chỉ tiêu này không tính cho tốc độ tăng (giảm) định gốc vì kết quả
luôn luôn là hằng số.
( )
100%
1
y
A
G
i
i
i
=
=
III. Ph ơng pháp biểu hiện xu h ớng phát triển cơ bản của
hiện t ợng
____________________________________________________________
10
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
Xu hớng là yếu tố thờng đợc xem xét đến trớc nhất khi nghiên cứu
dãy số thời gian. Nghiên cứu xu hớng chủ yếu phục vụ cho mục đích dự
đoán trung hạn và dài hạn về một chỉ tiêu kinh tế nào đó.
Xuất phát từ yêu cầu đó ta cần sử dụng những biện pháp thích hợp
nhằm loại bỏ ảnh hởng của những nhân tố ngẫu nhiên, nêu rõ xu hớng và
tính quy luật của sự phát triển hiện tợng qua thời gian.
1. Mở rộng khoảng cách thời gian:
* Vận dụng với những dãy số thời gian có các khoảng cách thời gian
tơng đối ngắn. Có quá nhiều mức độ và cha phản ánh đợc xu hớng phát
triển cơ bản của hiện tợng.
* Nội dung của mở rộng khoảng cách thời gian bằng cách ghép một
số thời gian liền nhau vào thành khoảng thời gian ngắn hơn.
* Tuy nhiên, nó cũng có những hạn chế là chỉ dùng cho những dãy
số có nhiều mức độ. Vì khi mở rộng khoảng cách thời gian số lợng các
mức độ trong dãy số mất đi rất nhiều.
2. Ph ơng pháp dãy số bình quân truợt:
* Số bình quân trợt: Là số bình quân cộng của một nhóm nhất định
các mức độ trong dãy số. Đợc tính bằng cách lần lợt loại trừ dần mức độ
đầu đồng thời thêm vào mức độ tiếp theo sao cho số lợng các mức độ tham
gia tính số bình quân là không đổi.
* Dãy số bình quân trợt: Là dãy số đợc hình thành từ các số bình
quân trợt. Ví dụ với dãy số thời gian: y
1
; y
2
; y
3
; ;y
n
(n mức độ)
Ta lấy bình quân trợt giản đơn 3 mức độ thì:
3
321
2
yyy
y
++
=
3
432
3
yyy
y
++
=
____________________________________________________________
11
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
3
12
1
nnn
n
yyy
y
++
=
Khi đó ta có dãy số bình quân trợt là:
1232
,, ,,
nn
yyyy
.
Tiếp tục trợt lần 2 ta sẽ có dãy số:
2343
,, ,,
nn
yyyy
.
* Để xác định nhóm bao nhiêu mức độ để tính toán tuỳ thuộc vào 2
yếu tố là:
- Tính chất biến động của hiện tợng.
- Số lợng mức độ trong dãy số.
* Ngoài ra ta cũng có thể dùng phơng pháp bình quân trợt có trọng
số với trọng số là giá trị của tam giác Pascal.
Trọng số:
Bình quân trợt 3 mức độ. 1 2 1
Bình quân trợt 4 mức độ. 1 3 3 1
Bình quân trợt 5 mức độ. 1 4 6 4 1
3. Ph ơng pháp hồi quy:
* Nội dung:
Là phơng pháp của toán học đợc vận dụng trong thống kê để biểu
diễn xu hớng phát triển của những hiện tợng có nhiều dao động ngẫu
nhiên, mức độ tăng giảm thất thờng.
Từ một dãy số thời gian căn cứ vào đặc điểm của biến động trong
dãy số, dùng phơng pháp hồi quy để xác định trên đồ thị một đờng xu thế
có tính chất lý thuyết thay cho đờng gấp khúc thực tế.
* Yêu cầu:
Phải chọn đợc mô hình mô tả một cách gần đúng nhất xu hớng phát
triển của hiện tợng.
____________________________________________________________
12
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
* Phơng pháp chọn dạng hàm:
- Căn cứ vào quan sát trên đồ thị cộng với phân tích lý luận về
bản chất lý luận của hiện tợng.
- Có thể dựa vào sai phân (lợng tăng giảm tuyệt đối).
- Dựa vào phơng pháp bình phơng nhỏ nhất (lý thuyết lựa
chọn dạng hàm của hồi quy tơng quan).
* Dạng hàm xu thế tổng quát:
( )
nt
bbbtfy , ,,,
10
=
Trong đó:
t
y
là giá trị lý thuyết (theo thời
gian)
Các dạng hàm thờng sử dụng là:
____________________________________________________________
13
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
4. Biến động thời vụ:
* Khái niệm: Biến động thời vụ là hàng năm trong khoảng thời gian
nhất định có sự biến động đợc lặp đi lặp lại gây ra tình trạng lúc thì khẩn
trơng, lúc thì thu hẹp quy mô hoạt động làm ảnh hởng đến quy mô các
ngành kinh tế.
* Nguyên nhân: Do ảnh hởng của điều kiện tự nhiên và tập quán
sinh hoạt của dân c. Nó ảnh hởng nhiều nhất đến các ngành nh nông
nghiệp, du lich, các ngành chế biến sản phẩm công nghiệp và công nghiệp
khai thác. Hiện tợng biến động thời vụ làm cho việc sử dụng thiết bị và
lao động không đồng đều, năng suất lao động khi tăng khi giảm làm giá
thành biến động.
* ý nghĩa nghiên cứu: Giúp nhà quản lý chủ động trong quản lý
kinh tế xã hội. Giúp cho việc lập các kế hoạch sản xuất hoặc hoạt động
nghiệp vụ thích hợp, hạn chế ảnh hởng của biến động thời vụ đối với sản
xuất và sinh hoạt xã hội.
* Phơng pháp nghiên cứu:
Dựa vào số liệu trong nhiều năm (ít nhất là 3 năm) theo tháng hoặc
theo quý.
- Tính chỉ số thời vụ đối với dãy số thời gian có các mức độ tơng đối
ổn định. Cụ thể là các mức độ cùng kỳ từ năm này sang năm khác không
có biểu hiện tăng giảm rõ rệt.
+ Công thức tính:
x100%
y
y
I
o
i
i
=
i
y
: Là số bình quân của các mức độ cùng tên i.
o
y
: Là số bình quân của các mức độ trong dãy số.
i
I
: Chỉ số thời vụ của thời gian thứ i.
____________________________________________________________
14
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
+ ý nghĩa: Nếu coi mức độ bình quân chung của tất cả các kỳ
là 100% thì chỉ số thời vụ của kỳ nào lớn hơn 100% thì đó là
lúc bận rộn và ngợc lại.
- Với dãy số thời gian có xu hớng rõ rệt việc tính chỉ số thời vụ phức
tạp hơn. Trớc hết ta cần điều chỉnh dãy số bằng phơng trình hồi quy để tính
ra các giá trị lý thuyết rồi sau đó dùng các mức độ này làm căn cứ so sánh
và tính chỉ số thời vụ.
IV. Phân tích các thành phần của dãy số thời gian.
Dãy số theo tháng hoặc quý: i=1 ncác mức độ
ij
y
j=1 m
Các thành phần của dãy số thời gian gồm:
Xu thế biểu diễn dạng tuyến tính.
Biến động thời vụ.
Biến động ngẫu nhiên
t
có độ lệch bình quân = 0.
Sự kết hợp của 3 thành phần đợc thể hiện nh sau:
titt
cbay
+++=
Với
t
là giá trị thực tế tại 1 quan sát nào đó.
Trong việc phân tích thành phần của dãy số thời gian ngời ta thờng
quan tâm tới 2 thành phần là : xu thế và thời vụ, còn thành phần ngẫu nhiên
không có tính quy luật nên rất khó phân tích do vậy ngời ta thờng sử dụng
mô hình:
itt
cbay
++=
Với: a,b là hệ số thời vụ
i
c
: đợc ớc lợng bằng OLS và đợc tính toán qua bảng
BB
* Kết cấu của bảng Buys_Ballot (BB) và cách xác định a,b,
i
C
nh
sau:
Với:
==
ji
TTT
____________________________________________________________
15
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét